Er gebeurt van alles in de duistere hoekjes van werk, maar er is iets aan het veranderen. Iedereen weet dat roken verslavend is. Maar je telefoon? Techbedrijven hebben zo hun trucjes om ons aan dat scherm gekluisterd te houden. “Soms zit ik op Instagram zonder dat ik me herinner dat ik de app heb geopend.”
“Ik zeg tegen mezelf dat ik slechts één aflevering kijk omdat ik morgen vroeg op moet, maar als Netflix meteen de volgende aflevering klaarzet, geef ik toe. Die tien seconden die Netflix me geeft zijn precies genoeg om te denken: leuk. En net te weinig om na te denken over wat het beste voor me is.”
Elke week krijg je advies om het maximale uit je leven, geld, vrije tijd, gezondheid en carrière te halen. Stuur me een mail Psycholoog Thijs Launspach deelt in zijn nieuwe boek “Asociale media” zijn eigen ervaringen en de nieuwste inzichten uit het onderzoek naar de werking van online platforms. Hij juicht het Europese initiatief toe om hier paal en perk aan te stellen.
Hoe die platforms precies hun magie uitoefenen, onthult hij in zijn boek en nu aan de telefoon. Eerst is er die trigger: de prikkel die je naar het platform lokt. Een melding van Facebook, bijvoorbeeld, die vertelt dat je vrienden van alles hebben uitgespookt terwijl jij er niet was. Wat je gemist hebt, had Facebook ook gewoon in die melding kunnen zetten, maar nee, daarvoor moet je naar het platform zelf. Een trigger kan ook dat rood-gloeiende bolletje boven het icoontje van de app op je telefoon zijn.
Een gebruiker raakt hier zo aan gewend dat hij zich onrustig voelt als hij niet regelmatig naar het platform terugkeert. “Vergelijk het met een sigaret: je lichaam raakt gewend aan nicotine en als die is uitgewerkt, ontstaat er een onrustig gevoel dat alleen kan worden weggenomen door een nieuwe op te steken”, zegt Launspach. Het lijkt ook op een sigaret: “Zodra je even niets te doen hebt, grijp je ernaar.”
De trigger leidt tot actie. Roken. Of scrollen. En om je zo lang mogelijk te laten scrollen, maken de ontwerpers slim gebruik van het natuurlijke beloningssysteem dat mensen hebben. Ons brein maakt dopamine aan, een stofje dat zorgt dat we ons prettig voelen. Denk aan het afvinken van een taak op je to-dolijstje. “Een grappig filmpje, een bericht dat je een nieuwe volger hebt of een like op je post, dat geeft precies zo’n shotje dopamine.”
Nu wil de gebruiker meer. Maar pas op: ontwerpers weten dat beloning het verslavendst werkt als je het niet bij elke actie krijgt, zegt Launspach. Dus slechts eens in de tien minuten een echt geweldig filmpje, zodat je blijft scrollen op zoek naar het volgende. Sommige platforms hanteren naast beloning ook straf. Bij BeReal krijgen gebruikers bijvoorbeeld elke dag op een onverwacht moment de opdracht om binnen twee minuten een selfie te maken. Je ziet dan ook de selfies van je vrienden, genomen in verrassende situaties. BeReal is populair onder jongeren die Instagram te gemaakt vinden. Maar als je zelf geen foto maakt, krijg je ook de selfies van je vrienden niet te zien.
Dan komt de volgende stap: de gebruiker investeert in het platform. Je bouwt een schare volgers op, of een lijst met contacten, zoals op LinkedIn. “Je account opzeggen zou betekenen dat je dat allemaal wegdoet, het is een deel geworden van wie je bent”, zegt Launspach. Net als in ‘Hotel California’ van The Eagles: ‘You can check out any time you want, but you can never leave.’
Hoe vaker je deze cyclus van trigger – actie – beloning – investering doorloopt, hoe sneller het een automatisme wordt. “Soms merk ik dat ik op Instagram zit te scrollen zonder me ervan bewust te zijn dat ik de app heb geopend.”
De techbedrijven zelf benadrukken dat ze de gebruiker alleen laten zien wat hen interesseert, en ontkennen dat er bewijs is dat hun technieken verslavend werken, laat staan dat ze bewust verslavend zijn gemaakt. “Ja, dat zei de sigarettenindustrie ook altijd”, zegt Launspach. “Zo lang mogelijk twijfel zaaien over de groeiende stapel rapporten, zodat ze zo lang en zoveel mogelijk geld kunnen verdienen.”
Drie tips:
1. Check sociale media op je computer, niet op je smartphone
2. Wees kieskeurig, twee platforms zijn genoeg
3. Houd netwerken gescheiden van politieke discussies
